Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukluk ve ergenlik döneminin en önemli ruhsal sorunları arasında yer almaktadır. Çocukluk döneminde başlayıp erişkinlik döneminde de etkileri devam eden nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Zamanında tanınmaz ve tedavi edilmez ise başta anne baba ve kardeşlerle ilişkiler olmak üzere, arkadaş ilişkileri, okul ve diğer sosyal ortamlarda ciddi uyum sorunlarına yol açar. Özellikle ergenlerde riskli sağlık davranışlarının artmasına ve ciddi zararlara yol açmaktadır.
Yaygınlık
DEHB nun toplumda görülme oranı % 5-8 kadardır. Çocuklukta daha sık görülen bu sorun ergenlikte ve erişkinlik döneminde de devam edebilir. Erkeklerde bu bozukluğun görülme sıklığı 3 ile 5 kat daha fazladır. Kızlarda dikkat eksikliğinin, erkeklerde ise hiperaktivitenin daha sık görüldüğü bildirilmektedir. Çocukluk ve ergenlik döneminde yeterli tedavi desteği alamayan vakalarda erişkinlik döneminde de ciddi sorunların yaşanmasına neden olmaktadır. Erişkinlik döneminde iş ve aile kurmada ve sürdürmede yetersizlik en önemli sorunların başında gelmektedir.
DEHB nun tanımlanmasında üç kavram önemlidir.
Dikkat eksikliği
Bir konuya odaklamada güçlük, uzun süre bir konuya yoğunlaşamama, oyun ve benzeri etkinliklere kendini verememe, ders çalışmak ve ödev yapma isteğinin olmaması, çok çabuk sıkılma durumunun olması ile karakterize bir durumdur. Anne baba zoru ile derse oturup kısa sürede bırakma eğilimi vardır. Dağınık ve düzensizdirler.
Hiperaktivite
Artmış motor ve fiziksel akvite durumudur. Sürekli hareket halinde olma, düz duvara tırmanma, motor takılmış bir halleri vardır. Aşırı hareketlilikle çevreye rahatsızlık verme eğilimi fazladır. Aşırı hareketlilik kaza sonucu yaralanmalara ve çevrelerindeki kişilere zarar vermeye yol açabilir.
Dürtüsellik
Sonucunu düşünmeden hareket etme, sırasını beklemede güçlük, sabırsızlık vardır. Sorular tamamlanmadan cevaplama eğilimi faladır. Derste yerinde oturamama, dikkatini odaklayamama, algılama bozukluğu okul yaşamında ciddi sorunlara yol açar.
Belirtileri ve tipleri
DEHB nun üç klinik tipi mevcuttur.
1.Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, birleşik tip
2. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, dikkatsizliğin baskın olduğu tip
3. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, hiperaktivite ve dürtüselliğin baskın olduğu tip
Birlikte görülen ruhsal bozukluklar
Davranım bozukluğu, Alkol ve madde kullanım bozuklukları, Karşı gelme bozukluğu, Depresyon ve Bipolar bozukluk, Anksiyete bozuklukları tabloya eşlik edebilir. DEHB na bu durumlardan biri ya da bir kaçı eşlik ediyorsa tedaviyi zorlaştırabilir.
Tedavi
DEHB sosyal ilişkiler ve okul performansını olumsuz etkilemesi nedeni ile etkin bir şekilde tedavi edilmesi önemlidir. Tedavi ile işlevselliğin düzeltilmesi, kişilerarası ilişkiler ve okul performansının düzeltilmesi amaçlanır. Tedaviye ailenin ve öğretmenlerin katılımı tedavi başarısını artırır. Aile ve öğretmene DEHB anlatılmalı, sorunun söz dinlememe, yaramazlıktan öte bir durum olduğu, nörobiyolojik bir kökeni olduğu ve özellikle ilaç tedavisi gereği detaylı anlatılmalıdır. İlaçlarla ilgili ön yargılar, toplumdaki yanlış algıların düzeltilmesi tedavi uyumunu artırır.
İlaç tedavisi ilk sırada kabul gören bir tedavidir. Bu amaçla sıklıkla psikostimulan olarak adlandırılan ilaçlar kullanılmaktadır. Kısa ve uzun etkili olanları mevcuttur. Klinik etkileri iyi, yan etkileri katlanılabilir düzeydedir. Düşük dozla başlanıp alınan yanıta göre doktor tarafından düzenlenir. Etki alınamaması halinde psikostimulan olmayan ilaçlar kullanılabilir.