Şizofreni kişisel, ailesel ve toplumsal boyutu olan önemli bir ruh sağlığı sorunudur. Hastalığa yakalanan kişiler zamanla yeti yitimine uğrayarak yaşamlarını planlama konusunda ciddi zorluklar yaşarlar. Bazı şizofreni hastaları dış destek almadan tedavilerini aksatır ve çevreleriyle tehlikeli olabilecek ilişkiler yaşarlar. Özellikle maddi ve aile desteğinden yoksun kalan şizofren hastalar çoğu zaman barınacak yer bulamayıp sokaklarda izole bir yaşam sürmeye başlamaktadır. Sanılanın aksine fazla tehlikeli olmamakla birlikte özellikle kendilerine dışarıdan sataşma olduğunda bazen de hastalığın etkisiyle tehlikeli olabilmektedirler. Toplumda barınacak yer bulamayan hastaların bir kısmı ülkenin değişik bölgelerinde yer alan beş büyük ruh sağlığı hastanelerine yatırılmakta ve uzun süre bu hastanelerde tutulmaktadırlar. Bu durum zamanla hastaların toplumdan soyutlanarak hastane ortamında tekdüze bir yaşam sürmelerine yol açmaktadır. Yanı sıra gereksiz yatak işgalleri ve yüksek tedavi maliyetleri ile birlikte çalışanlarda da zamanla bir istek azalması yaşanmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde kronik ve yeterli desteği olmayan şizofren hastalar için son yirmi yılda çeşitli rehabilitasyon projeleri uygulanmış ve olumlu sonuçlar vermiştir. Hollanda bu konuda en ileri ülkelerin başında gelmektedir. Ülkede bu hastalar için son derece iyi organizasyonlar kurulmuş ve hastalar hastane tedavileriyle birlikte çeşitli rehabilitasyon programlarına tabi tutularak toplumla iç içe sosyalleşmeleri sağlanmaktadır. Ülkede uygulanan korumalı ev olarak adlandırılan sistemde hastalar belirli eğitimler verilerek dört beş kişiden oluşan gruplar halinde hastane dışında değişik semtlerde kendileri için hazırlanan evlerde toplumla iç içe yaşamlarını sürdürmektedirler.
Cumhuriyetin kuruluşundan bir yıl sonra Dr. Refik Saydam’ın isteği Atatürk’ün imzası ile Dr. Ahmet Şükrü Emed tarafından kurulan Elazığ Emrazı Akliye ve Asabiye Hastanesi seksen yılı aşkın bir süredir ülkenin doğu bölgesine önemli hizmetler vermektedir. Şizofren hastaların sıkıntısına çözüm arayan hastane başhekimi Dr. Mustafa Namlı ve başhekim yardımcısı Dr. Ömer Deniz 2005 yılında Sağlık Bakanlığının önerisi doğrultusunda bakanlık yetkilisi Dr. Toker Ergüder ile birlikte Hollanda’dan gelerek hastaneyi ziyaret eden Dr. Frans Van Andel başkanlığındaki 4 kişilik heyet ile bu konuda çeşitli görüşmeler yapıldı. “Kronik şizofren hastalarda rehabilitasyon ve korumalı ev projesi” olarak adlandırılan toplum tabanlı ruh sağlığı projesini uygulama kararı aldı. Projenin koordinatörlüğünü hastane başhekim yardımcısı Dr. Ömer Deniz üstlendi. Öncelikle psikiyatri uzmanı, hemşire, psikolog ve sosyal çalışmacılardan oluşan bir eğitim grubu belirlenerek çalışmalara başlandı. Proje için ilk olarak hastane bünyesinde eğitim çalışmalarında kullanılmak üzere iki model eğitim evi oluşturuldu. Bu evlere beş erkek ve beş bayandan oluşan ilk hasta grupları Eylül 2005 de alındı. Bununla eş zamanlı olarak bir psikiyatrist, yedi hemşire, bir sosyal çalışmacı, iki psikolog ve bir aktivite sorumlusundan oluşan eğitici grup oluşturularak eğitici eğitimlerine başlandı.
Proje eğitici grubunun eğitimleri Hollanda’daki Ermelo bölgesinde bulunan Meerkanten Psikiyatri Hastanesi çalışanları tarafından desteklendi. Projenin kabulünden sonra Nisan 2005 de Sağlık Bakanlığından Dr. Toker Ergüder, hastane başhekimi Dr. Mustafa Namlı, Dr. Ömer Deniz, hemşire Aysel Turgut ve sosyal hizmet uzmanı Mehmet Aldemir birer haftalık eğitim gezileri için Hollanda’ya giderek proje hakkında çalışma ziyaretinde bulundu. Mayıs 2006 da 6 kişilik bir ekip Hollanda’da bir haftalık eğitim çalışmasında bulundu. Üç yıllık süresi olan projenin eğitimleri Meerkanten Psikiyatri Hastanesi çalışanlarından Harm Luth, Cor Noorlag ve psikiyatrist Jop Bloom tarafından verildi. Ekip ikişer aylık aralıklarla Elazığ’a gelerek hastanede uygulanan projenin eğitimlerine bizzat katılarak Hollanda’daki modelin kurulmasında büyük emek harcadı. Ocak 2006 da hastane dışındaki ilk korumalı evler açılarak hastanedeki eğitim evlerindeki eğitimlerden başarılı olan hasta grupları bu evlere nakil edildi. Eğitim evlerine belirlenmiş kriterlere göre ekip tarafından yapılan detaylı değerlendirmeler sonucunda yeni hastalar seçilerek alındı.
Ocak 2006 yılında proje kapsamında hastalara meşguliyet sağlamak amacı ile hastane içerisinde bir aktivite merkezi hizmete sokuldu. Burada hastalar çeşitli el işleri, boyama, ebru çalışmaları, galoş yapımı, örgü gibi uğraşlar yapmaya başladılar. 2007 yılı içerisinde hastanede iki, hastane dışında üç olmak üzere toplam beş korumalı evde yaklaşık 22 hasta korumalı evlerde barınmaya başlandı. Hastaneden 3 km mesafede daha önce sağlık ocağı olarak kullanılan bina proje kapsamında rehabilitasyon birimi olarak proje bütçesinden donatılarak hastaların kullanımına sunuldu. Hollanda MATRA fonu tarafından finanse edilen projenin üç yıllık resmi süresi Mayıs 2008 de tamamlandı. Ülkemiz psikiyatrisinde bir ilk olan ve çok önemli bir model olan proje başta Bakırköy Ruh Sağlığı Hastanesi olmak üzere Manisa, Adana, Samsun, Bolu ve Trabzon’da bulunan diğer ruh sağlığı hastanelerinde rehabilitasyon çalışmalarına önemli bir örnek teşkil etti. 2008 yılında Elazığ’da düzenlenen “Ruh sağlığı hastaneleri buluşuyor” toplantısı düzenlenerek tüm ruh sağlığı hastanelerinin yönetici ve hekimlerine proje tanıtıldı. Proje koordinatörü Dr Ömer Deniz tarafından İstanbul ve Bursa’da düzenlenen ulusal kongrelerde ve Ankara Üniversitesi Psikiyatri kliniğinde proje anlatıldı. Proje uygulaması halen Elazığ ruh sağlığı ve hastalıkları hastanesinde başarı ile yürütülmektedir.
Dr Ömer Deniz
Proje Koordinatörü